Украина төене чишелерме?

Франциянең төньяк өлкә­лә­ренең берсе булган Норман­дия­нең Украина конфликтына нинди катнашы бар соң, дип сорар кай­берәүләр. Бар икән шул менә. Владимир Путин, Ангела Меркель, Франсуа Олланд һәм Петр Порошенкодан торган “дүрт­лек” күр­шеләребездә әле башланып кына килгән канлы каршы торуны җай­лау максатыннан беренче тапкыр нәкъ менә Нормандиядә очрашып сөйләшкәннәр иде. Бу хәл Европада Икенче фронт ачылуның 70 еллыгын билгеләп үткән көн­нәр­дә, ягъни 2014 елның июнь аенда булды. Шушы ук “дүрт­лек”нең узган елның 17 ок­тябрен­дә Италиядә узган “Азия-Европа” форумындагы икенче очрашуы да көтелгән нәтиҗәгә китер­мәгәнен беләбез. Һәм менә Белоруссия башкаласында озакка сузылган яңа оч­рашу-сөйләшүләр.

Саммитның нәтиҗәләренә кагылганчы, аның күпмедер дә­рәҗәдә соңга калуын да әйтмичә булмый. Ни дисәң дә, кайбер аналитиклар билгеләвенчә, Ук­раи­надагы каршы тору артык озакка сузылудан тыш, шушы бер-ике айда үзенең критик фазасына да якынлашкан иде. Бел­гечләр би­редәге сугыш утының тагын да көчәеп китүен, корбаннар саны бер­мә-бер артуны гына түгел, хәтта ике күрше ил, ике тугандаш халык – Россия белән Украина ара­сында масштаблы канкоеш баш­лану ихтималын да билгели башладылар.

Ә монысы инде Икенче Бө­тендөнья сугышыннан соң Европа күрмәгән, күргәндә ахырын, ниләр килеп чыгасын хәтта фаразлап та булмый торган мас­штаб­лы гарасат дигән сүз. Һәм андый вазгыять, аек акыллы сәясәт­челәрдә генә түгел, бар булган күрше-тирә илләрдә, бөтен Европадагы гади гражданнар арасында да шөбһә һәм тирән борчылу тудыра башлаган иде.
Кайбер мәгълүмат чаралары язуына ышанганда, Россия ДНР бе­лән ЛНРга төрледән-төрле хәрби техника, корал һәм ялланып сугышучы гаскәриләр (контрактник­лар) җибәрүдән туктамады гына түгел, андый ярдәмне шыпырт кына арттыра да торды. Моны ул тарафларда барган сугыш хәрә­кәтлә­рендә ополчение дип аталган, регуляр гас­кәрдән бөтенләй аерылмаган, баштанаяк коралланган “пар­ти­зан­нар”ның Дебальцево дип аталган торак пункт янында Украина гаскәрләренең 6 меңле корпусын камап алып “казан”да тотуы да ачык исбатлый. Монысы – бер яктан.

Икенче яктан, мондый конфликтлар вакытында кычытмаган җирен кашырга һәрдаим яраткан АКШ хакимияте, Украина армиясен күпме кирәк шул кадәр коралландырырга, хәрби очкычларга кадәр җибәрергә әзер булуы турында белдерде. Мондый гамәл дә учак янына мичкәләп керосин китерү дигән сүз. Ярый ла янкилар үзләре океан артында. Европадагы теләсә кайсы сугышны шуннан торып күзәтергә ма­һирлар. Әмма бу белдерү, бу гамәл аша аларның Россияне кисәтүе дә сизелә. Янәсе, сезгә яраган әйбер безгә дә ярый. Йә сез ул гөнаһлы эштән ваз кичәсез, йә без дә сезнең кебек кылана – сугыш зонасына корал ташый башлыйбыз. Болар барысы да, чүп өстенә чүмәлә дигәндәй, конфликтта Рос­сия – АКШ каршлыгы­ның да көчәюен билгеләп, дөньядагы гомумкуркынычсыз­лыкның тагын да кимү ягына авышуын күрсәтте...

Һәм менә мин әлеге юлларны язганда, мәгълүмат чаралары, сам­митның 16 сәгать буе дәвам итеп, ниһаять, сөйләшүче якларны күпмедер канәгатьлән­дерер­лек нәтиҗә тууы хакында бел­дерәләр. Белоруссия башкаласыннан килгән өзек һәм кар­шылык­лы хәбәрләргә караганда, сүз, берен­чедән, үткән елның сен­тябрендә нәкъ менә биредә – Минскида кул куелган Килешү шартларын җи­ре­нә җиткереп үтәү турында бара. 15 февральдән атышны туктату, сугышучы якларны аеру, авыр коралларны фронт линия­сеннән 50-140 чакрымга читкәрәк чыгару, икенчедән, шушыларга өстәп, демаркацион сызык – куркынычсызлык зонасы булдырып, ул территорияне ОБСЕ кон­тро­ленә кую. Ни өчендер “дүртлек” үзе түгел, ә эш төркеме кул куйган килешүдә Украина территория­сеннән бар булган чит-ят гаскәр­ләрне, коралны, техниканы чыгару да каралган. Төп документның бик соңга калып, иң ахырда һәм бары контакт группасы тарафыннан гына имзалануы килешүне ваграк детальләр, аерым эпизодлар, саннар, яклар­ның алар буенча ташламаларга барасы килмәве тоткарлагандыр дияргә нигез бирә. Үзләрен баштан ук республикалар дип игълан иткән көнчыгыш өлкәләрнең статусын билгеләмәү, ягъни бернинди автономия, федерализация турында ахыр килешүгә ирешмәү дә сөй­ләшүләрнең озакка сузылуына өстәмә сәбәп булгандыр кебек.

Санкцияләр басымы астында калган, кризис тирәнәюен көн­нән-көн ныграк тоеп яшәгән Россиягә, аның җитәкчеләренә Донецк белән Луганск статусы мәсьәлә­сендә, миңа калса, артык үҗәт­ләнмәү дөрестер дә. Без Россия булышлыгы белән Молдовадан аерылган бәхәсле территория – Приднестровьены беләбез. Гру­зия­дән читләштерелеп, “бәй­сез­лек”кә ирешкән Абхазия белән Көньяк Осетия бар. Әле былтыр гына кушып куелган Кырым. Һәм менә низаг уртасында торган Донецк белән Луганск. Болар барысы да  –күбрәк Россия геосәясәте тудырган, гаугалы гына түгел, канлы да булган, бәйсезлекләрен, кушу-ку­шылуларын дөнья җәмә­гать­че­леге ялгыш та танымаган, Россия булышлыгыннан, акчасыннан, гаскәрләреннән башка бер атна яшәргә сәләтсез терри­торияләр. Андыйларны ишәйтү­нең кирәк­сез­леген аңлар вакыт җитмәде микән?