Сөт бәласе

Сыерларны да алга таба ат язмышы көтсә?!

Шәхси хуҗалык сата торган сөт бәясе исә бер тиенгә дә артмады, итне якынча 20 процентка артыграк сатарга була. Базарларда һәм кибет­ләрдә исә бәяләр түшәм­нәрне ватып өскә чөелергә җыена. Базарны тотучы монополист булган челтәр ритейлы исә, прокурорлар күпме генә тикшермәсен, бәяләрне өс­кә күтәрүдән туктамаячак, чөнки бөтен Россиядәге төп азык-төлек сәүдәсен ни­гездә ике бизнес тота. Болар “Магнит” һәм X5 Retail Group ком­па­нияләре. Беренчесенең, имештер, рентабельлелеге үткән ел­ның беренче яртысында 5,6 процент булса, икенчесенеке 2,2 процент кына тәшкил иткән. Бәяләр күтәрелгәч, табыш артканмы, әлегә статистика юк. Бу ике компа­ниягә үзара килешеп бәя­ләрне күтәрү берни дә тормый, ә менә мондый монополистларга азык-тө­лек базарын бирү ни өчен кирәк – монысы җавап табылмый торган сорау. Әле генә Рос­сиянең Икътисадый үсеш министрлыгы кризис­ка кар­шы ярдәмгә исәп тота алачак компания­ләрнең исем­леген игълан итте. Ул исемлектә “Магнит” һәм X5 Retail Group ком­панияләре дә, даруларның бәясен бер­ничә тапкыр арттырып сата торган даруханә челтәр­ләре дә, барлык сә­нәгать тармак­лары да бар. Гому­мән, сөтне генә алып карасак та, эш­кәртүчеләр дә, алыпсатарлар да табыш юк­лыкка зарлана, ипи һәм казылык белән дә шул ук хәл. Табыш юклыкка зарланып, бәяләр күтә­релә, алар күтә­релгән саен зыянга эш­ләү арта. Мәскәүдә соңгы ике айда гына 900ләп ресторан һәм кафе ябылган, димәк, ашказаны белән бәйле бизнес, чынлап та, зыянга эшли. Монда урынлы сорау туа: табышны кем ала да импорт­ны кем алыштырыр? Бәяләр үсүдән бер­кем­гә дә бәрәкәт юк икән, аларны нигә үс­терергә? Ә сату бәя­ләрен берничек тә үс­терә алмаган төп җитеш­терүче булган фермерлар һәм башка агробизнес ниш­ләргә тиеш? Ашламага да, башка кирәк-яракка да бәя­ләр тапкырлар белән үсә бит.

Кремль азык-төлек санк­цияләре керткәч, базарлар иркенәергә, агробизнес җи­ңел сулыш алырга тиеш иде кебек. Менә карагыз: Авыл хуҗалыгы министрлыгы мәгъ­­лүматларына ышансак, 2014 елның гыйнварында Россия үткән елның шул чоры белән чагыштырганда сырны 10 тапкыр кимрәк импортлаган, сыер маен читтән кертүне 12,9га ки­меткән, коры сөтне 3,2 тапкыр азрак алган. Димәк, үзебезнекен күбрәк ашый башлаганбыз дип... сөенергә ашыкмагыз. Үткән елда Рос­сиядә авыл хуҗалыгы пред­приятиеләре сыер­ларның баш санын 200 меңгә кимет­кән, шәхси хуҗа­лыкларның мәгълүматы әле­гә билгеле түгел. Импортны менә шулай итеп алыштырабыз. Ашказаннарын кысып. Алыштыру мондый темплар белән дәвам итсә, натураль ачлыкка килеп терә­ләчәкбез бит, җәмәгать. Вологда мэрының кризис вакытында кычыткан ашауга күчәргә туры киләчәге турындагы шаяртуы чынга ашып бара дигән сүз түгелме бу?

Соңгы көннәрдә генә гаилә фермасы тоткан фермер белән сөйләштем. Ул да сыерларның баш санын 24тән 19га кадәр киметкән, “Үткән елгы сөт өчен 150 мең сум субсидия аласым бар, бирмиләр”, – дип зарлана. Ачыкларга теләп, Арча районының авыл хуҗа­лыгы идарәсе җитәкчесе Айдар Габбасов белән сөйләштем. “2014 елның субсидиясен ел башында ук биреп куйдык, Алла боерса, 2015 елга да мартның беренче яртысында ук алдан бирәчәкбез”, – диде. Фермерлар өметлән­гән субсидия исә Россия Хөкүмәте үткән елның авгус­тында ук вәгъдә иткән 30 миллиард сум акчадан булырга тиештер. Авыл хуҗалыгы ида­рәсе дә, шул вәгъдәгә ышанып, фермерлардан документлар җый­дырткан икән, әмма Мәскәү акчаны әле һаман да вәгъ­дә итә. Бел­гечләр бәя­ләрнең бу үсеш темпларында 30 миллиардлык ярдәм­нең бик аз булачагын искәр­тәләр, шуңа күрә сөтлеби­кәләрнең ит конвейерына озатылуы тукталмастыр кебек. Татарстан авылының фидакарьлеге бе­лән генә бездә сөт җи­тештерү әлегә арта, әмма минуска эшли башлагач та бу шулай дәвам итәр дип өзеп әйтеп булмый.

Шул ук вакытта авыл хуҗалыгын бернинди суб­сидиядән башка да үс­те­рү­нең җиңел юлы бар. Мәс­кәү янында “Ленин исе­мендәге совхоз” дип аталган хуҗа­лык көн күрә. Бу акционерлык җәмгыяте юллар төзи, балалар бакчасы тота, поликлиниканы кайгырта, укытучыларга ярдәм итә.

Дөрес, “Укытучыга утын алырга булышабыз” дигән сүзләрдән кычкырып көл­дем, Мәскәү өлкәсе авылларына Татарстанга җитәргә ерак әле. Әмма “совхоз” бай яши, монысы хак. Үткән ел җир җиләге сатып кына да 280 миллион сум табыш алган. Табышның сере исә бик гади: үзе җитештерә, үзе сата. Бернинди ритейлерлар да, арадашчылар да кирәк­ми, мәк­тәп һәм хастаха­нәләрне дә оптимальләш­терәсе юк шуңа күрә. Хөкү­мәт бюджеты да тыныч. Җи­тештерүнең һәм сәү­дәнең менә шушы схемасы гына үзен аклый ала Россия шартларында. Ә ритейлерлар бөлә икән, нигә ярдәм итәр­гә, бөлсеннәр, урынны бушатсыннар. Ник Милли үсеш фондын өметсез проектларга әрәм итәргә? Бераздан тагын ярдәм сораячак бит алар, чөнки бүгенге бизнес механизмының һәр чылбыры туктаусыз акча югалта. Димәк, ул механизмны сүтеп, яңадан кору таләп ителә. Корачаклармы? Юк... Чөнки кемдер югалтканны һәрва­кыт кемдер таба, менә шул табучы хәзерге схема шартларында гына “симерә” ала һәм ул үз табышыннан ирекле рәвештә баш тартыр дип өметләнергә ярамый. Шуңа сөт җитештерү сөенеч түгел, бәлагә әйләнә, им­порт­ны алыштыру да тормышка ашмый, өмет­ләрне кычыткан белән бәйләргә кала.

Инде тотынгач, мин, кыйбатка төшсә дә, өч фазалы тегермәнгә күчәрмен, Ал­ла боерса. Ә менә бәя­ләрнең бу узышында яңа инвести­ция­ләр ясап, баш санын арттыру өмете юкка чыга инде. Сүз уңаеннан, Швеция­нең азык-төлек кибетләре бер литрлы савытлардагы сөтнең бәясен күтәреп, ки­л­гән табышны фермерларга бирергә булганнар. Бу идея бер литрлы сөтнең сатылуын арттырган.